Instytut Józefa Piłsudskiego

BITWA WARSZAWSKA OPERACJA NIEMEŃSKA 1920 R.

BITWA WARSZAWSKA
OPERACJA NIEMEŃSKA 1920 R.
katalog wystawy
© Copyright by Fundacja Pomocy i Więzi Polskiej Kresy RP
Autor wystawy: prof. dr hab. Wiesław Jan Wysocki
Projekt graficzny wystawy: Krzysztof Hoffmann
Projekt graficzny katalogu: Daniel Górnicki
Druk: Marek Krzysztof Gąsior
Pełna nazwa wystawy: Cud na Wisłą – Wystawa w setną rocznicę Bitwy Warszawskiej i operacji niemeńskiej 1920 r.
W wystawie zostały zaprezentowane materiały archiwalne ze zbiorów Archiwum Akt Nowych, Centralnej
Biblioteki Wojskowej, Instytutu Pamięci Narodowej, Wojskowego Biura Historycznego oraz zbiory własne
Warszawa 2020 r
Batalia stoczona na prawym brzegu Wisły w rejonie Warszawy między Wojskiem Polskim a siłami bolszewickiej Armii Czerwonej jest jedną z największych, stoczonych w dziejach polskiego oręża, ale także decydującą o naszym „być albo nie być”, czyli utrzymaniu niepodległości po wcześniej niespełna dwu latach jej odzyskania. Zwycięstwo armii Józefa Piłsudskiego miało też istotny wymiar europejski – powstrzymało ekspansję rewolucji komunistycznej na Zachód i uratowało suwerenność państw bałtyckich. Rozpoczęta 4 lipca 1920 r. ofensywa bolszewicka znad rzek Auty i Berezyny systematycznie spychała siły polskie na zachód. Na południu czerwoni zagrozili Lwowowi, na północy – Warszawie, mimo upartej polskiej obrony na Narwi i Bugu. Tuchaczewski, dowodzący frontem północnym, zamierzał atakować stolicę bezpośrednio, a jednocześnie zdecydował się na głębokie obejście miasta od północy i odcięcie od Pomorza Gdańskiego. Nie wierzył w większy opór Wojska Polskiego. Pertraktacje dyplomatyczne przy udziale państw zachodnich zakończyły się fiaskiem, bowiem bolszewicy byli pewni zajęcia Warszawy. Siły polskie wzmocnione przez Armię Ochotniczą i wsparte przez wszystkie środowiska polskie, wyłączywszy komunistów, zdecydowane były bronić stolicy Polski, a Naczelny Wódz przygotował ryzykowny plan operacyjny kontrofensywy. Skoncentrowane nad Wieprzem dwie armie miały uderzyć w odsłonięte lewe skrzydło bolszewickiego frontu wojsk Tuchaczewskiego. Warunkiem powodzenia planu było utrzymanie Przedmościa Warszawy, gdzie bolszewickie III i XVI Armia dążyły do stworzenia w systemie obronnym wyrwy w rejonie Ossowa i Radzymina; ten ostatni przechodził z rąk do rąk, aż 15 sierpnia 1920 r. wieczorem miasto ostatecznie zostało odbite bolszewikom. Pod Ossowem wybrzmiała legenda śmierci kapelana ks. Ignacego Skorupki, który z krzyżem w ręku prowadził do walki swoich ochotników. 15 sierpnia na północ od Warszawy 5. Armia gen. Sikorskiego przeszła do kontrataku, wypierając wroga za Wkrę. Rajd 8 Brygady Jazdy na Ciechanów przyniósł sukces w postaci przejęcia radiostacji bolszewickiej IV Armii i dezorganizację jej dowodzenia. 16 sierpnia ruszyło natarcie Frontu Środkowego znad Wieprza, które zlekceważone przez Tuchaczewskiego, przyniosło wojskom bolszewickim pełną klęskę. Wojsko Polskie wszędzie prowadziło działania pościgowe. 25 sierpnia domknął się ostatni akt Batalii Warszawskiej, nazwanej bitwa warszawska 6 Cudem nad Wisłą. Zwycięstwo to zostało okupione ogromnymi stratami ludzkimi i materialnymi oraz ogromem wysiłku całego społeczeństwa. Polacy stracili ok. 4,5 tys. poległych, 22 tys. rannych i ok. 10 tys. zaginionych. Straty bolszewickie wynosiły ok. 25 tys. zabitych i rannych, 60 tys. znalazło się jako jeńcy w rękach polskich. Zwycięstwo polskie pozwoliło przejąć inicjatywę strategiczną i pogrzebać bolszewicki plan przejścia „po trupie Polski” z rewolucją do zachodniej Europy. Sama batalia nie oznaczała końca wojny, ale stała się przełomem w dziejach Polski i Europy, zaś brytyjski dyplomata Edgard Vincent D’Abernon nadał jej znaczenie „osiemnastej decydującej bitwy w dziejach świata”. Zajęcie Białegostoku przez Wojsko Polskie ustabilizowało front na linii rzek Szczara – Niemen, a obie strony gromadziły siły i przygotowywały się do dalszych działań. W połowie września 1920 r. bolszewicy mieli co najmniej 75 tys. czerwonoarmistów w jednostkach liniowych. Tuchaczewski planował ofensywę na Białystok – Brześć – Lublin. Działania odciągające miała prowadzić w rejonie Lwowa 1 Armia Konna Siemiona Budionnego, ale rozbita pod Komarowem, nie była w stanie odegrać większej roli. Plan marszałka Piłsudskiego w operacji niemeńskiej przewidywał związanie wojsk bolszewickich w rejonie Grodna i Wołkowyska, i wyjście głównego uderzenia na lewym (północnym) skrzydle, by przebijając się przez zajęte przez Litwinów Sejny, następnie przez Druskienniki, przekroczyć Niemen i w okolicach Lidy wyjść na tyły bolszewickie. 20 września Wojsko Polskie uprzedzając „czerwonych”, rozpoczęło batalię niemeńską. Dwa dni później nastąpiła generalna ofensywa. Stoczono kilkanaście bitew – o Wołkowysk, pod Brzostowicą Wielką, Nowym Dworem, Czerwonym Borem, o Grodno i Lidę. Wojsko Polskie zajęło Mińsk i mogło operować dalej. Niemałą rolę w tych walkach odegrało lotnictwo polskie oraz pociągi pancerne. Bolszewickie wojska zostały rozgromione. Bolszewicki rząd Lenina został zmuszony do przełknięcia klęski i wystąpienia o zawieszenie broni, co nastąpiło 18 października 1920 r., i rozpoczęcia rokowań pokojowych w Rydze. Traktat pokojowy podpisano 18 marca 1921 r. Tym samym odrodzona Rzeczpospolita obroniła niepodległość swoją i narodów sąsiednich, z których tylko nieliczne potrafiły docenić cień Polski chroniącej także ich suwerenność. prof. dr hab. Wiesław Jan Wysocki bitwa warszawska 7 Wojna polsko-bolszewicka 1919 Początek 1919 r. Z terenów na wschód od Bugu wycofuje się armia niemiecka (wojska Ober – Ostu), wkraczają wojska polskie i bolszewickie. 5 stycznia Armia Czerwona zajęła Wilno. Siły Samoobrony Polskiej gen. Wejtki zostały zmuszone do wycofania się z miasta. 14 lutego Pierwsza wymiana ognia na Polesiu. Początek wojny polsko-bolszewickiej. Pierwsze starcia oddziałów Wojska Polskiego i Armii Czerwonej na Białorusi i Polesiu. 5 marca Wojska polskie zajęły Pińsk. 16 kwietnia Początek ofensywy polskiej na Wileńszczyznę. 21 kwietnia Po zaciętych trzydniowych walkach z Armią Czerwoną wojska polskie zajęły Wilno. 22 kwietnia Naczelnik Państwa Józef Piłsudski wydał odezwę „Do Mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”. 29 kwietnia Sejm Ustawodawczy uchwalił włączenie Ziemi Wileńskiej do Polski. 18 maja Początek polskiej ofensywy w Galicji Wschodniej. 24 maja Umowa o współpracy wojskowej między rządem RP i Dyrektoriatem Ukraińskiej Republiki Ludowej. Wiosna i lato Polacy zajmują Słonim, Pińsk, Łuck, Nowogródek, Wilno, Mińsk i Ostróg. Piłsudski wstrzymuje marsz, nie chcąc wspierać wojsk „białych” Rosjan – generałów Denikina i Kołczaka walczących z bolszewikami. Rozmowy z bolszewikami w Białowieży i Mikaszewicach. Piłsudski żąda m.in. wstrzymania działań przeciw Ukraińskiej Republice Ludowej; zerwanie rozmów. 25 czerwca Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej w Paryżu upoważniła Polskę do zorganizowania tymczasowej administracji wojskowej w Galicji Wschodniej po rzekę Zbrucz. 22 lipca Rozpoczęły się tajne rokowania polsko-bolszewickie w Białowieży (22-29 VII). 8 sierpnia Wojska polskie zajęły Mińsk. 14 sierpnia Wojsko Polskie zajęło linię Wilno-Baranowicze-Sarny-Równe. 1 września Układ o rozejmie i linii demarkacyjnej pomiędzy Polską a Dyrektoriatem Ukraińskiej Republiki Ludowej. 10 września Wojska Polskie zajęły Borysów. 2 listopada Polski statek uzbrojony „Różycki” poddaje się niemieckiej Weichselschutzflotille. 21 listopada Rada Najwyższa Konferencji Pokojowej w Paryżu przyznała Polsce 25-letni mandat nad Galicją Wschodnią pod nadzorem Ligi Narodów. 22 listopada Uchwałą Rządu RP Uniwersytetowi Lwowskiemu nadano imię jego założyciela – króla Jana Kazimierza. 30 listopada Gen. Józef Haller wydał odezwę do żołnierzy Frontu Pomorskiego. kalendarium 8 kalendarium 8 grudnia Mocarstwa zachodnie uznają prawa Polski do budowy administracji tylko na zachód od Bugu. Rada Ambasadorów państw Ententy ustaliła w Paryżu linię Curzona jako wschodnią granicę Polski. Potyczka polsko-czechosłowacka pod Kieżmarkiem. 9 grudnia Decyzja mocarstw zachodnich o podziale byłych flot państw zaborczych (Polsce przyznano 6 małych, rozbrojonych poniemieckich torpedowców o łącznej wyporności 2300 t) 30 grudnia Podpisane zostało polsko-łotewskie porozumienie wojskowe dotyczące wspólnej akcji zaczepnej przeciwko Armii Czerwonej w Łatgalii – dawnych Inflantach Polskich. 1920 5 stycznia Armia Czerwona zdobyła Mińsk; upadek Białoruskiej Republiki Ludowej. 6 stycznia W Niemczech rozpoczęto formowanie Freikorpsów. 7 stycznia Wojna estońsko-bolszewicka: doszło do walk pomiędzy Armią Czerwoną a siłami estońskimi. 9 stycznia Friedrich Ebert wprowadził do akcji oddziały Freikorps. 10-12 stycznia Oddziały Freikorps atakowały sympatyków „Związku Spartakusa” w Berlinie. 11 stycznia Rumunia anektowała Siedmiogród. W niemieckim porcie Cuxhaven Rada Robotnicza i Żołnierska ogłosiły powstanie Socjalistycznej Republiki Cuxhaven. 13 stycznia Rada Robotnicza w Berlinie podejmowała decyzje o zakończeniu strajku generalnego. Próba rozpętania rewolucji przez członków Komunistycznej Partii Niemiec zakończyła się niepowodzeniem. 17 stycznia Wojna estońsko-bolszewicka: wojska estońskie zdobyły Narwę. 18 stycznia W Paryżu rozpoczęła się konferencja pokojowa po I wojnie światowej. Przewodniczył jej premier Francji Georges Clemenceau. Konferencja zakończyła się 21 stycznia 1920 r. 29 stycznia Stany Zjednoczone uznały niepodległość Polski i nawiązały stosunki dyplomatyczne z Polską. Przewodniczący Polskiego Komitetu Narodowego Roman Dmowski przedstawił na konferencji w Paryżu polskie postulaty odnośnie granicy polskiej po I wojnie światowej. styczeń Zdobycie Dyneburga przez wojska polskie (dwie dywizje polskie i jedna łotewska pod dowództwem gen. Edwarda Śmigłego-Rydza). Dyneburg oddany został Łotwie. 1 lutego W Paryżu został podpisany układ polsko-czeski o tymczasowym podziale Śląska Cieszyńskiego. 3 lutego Armia Czerwona okupuje Ukrainę. 6 lutego Powstała Republika Weimarska. 11 lutego Friedrich Ebert (SPD) został wybrany prezydentem Niemiec. 13 lutego Philipp Scheidemann został kanclerzem Niemiec. kalendarium 9 10 marca Głównodowodzący sił zbrojnych Rosji Bolszewickiej Siergiej Kamieniew zatwierdził plan uderzenia na Zachód przez Polskę. Marzec Oddziały gen. Władysława Sikorskiego zajmują strategiczne punkty Mozyrz i Kalenkowicze, przerywając komunikację między północnym a południowym frontem bolszewickim. Między rządami trwa wymiana not dyplomatycznych. 1 marca Gen. Hans von Seeckt (Szef Niemieckiego Sztabu Generalnego) opracował i przedstawił Zgromadzeniu Narodowemu memoriał w sprawie sił zbrojnych. 2 marca Rozpoczął się kongres założycielski III Międzynarodówki (Kominternu). 4 marca W Rosji gen. Kołczak rozpoczął ofensywę przeciwko Armii Czerwonej. 6 marca: Podczas kongresu w Moskwie utworzono Komintern. Niemieckie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło ustawę o tzw. Reichswerze prowizorycznej. 21 marca Béla Kun założył Węgierską Republikę Rad – krótkotrwały twór polityczny, który istniał na Węgrzech do początku sierpnia 1919 (133 dni). 22 marca Japonia uznała niepodległość Polski. 21 kwietnia W Warszawie rząd polski podpisał umowę sojuszniczą z Semenem Petlurą. To porozumienia polityczne i wojskowe z Symonem Petlurą, szefem rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej: Petlura rezygnuje z Galicji Wschodniej i Wołynia, w zamian otrzymuje pomoc wojskową do wyparcia bolszewików z ziem na wschód od Dniepru. 24 kwietnia Podpisano konwencję wojskową pomiędzy Polską i reprezentującym Ukraińską Republikę Ludową Semenem Petlurą, dotyczącą ścisłej współpracy militarnej w wojnie z Rosją bolszewicką. 25 kwietnia Początek ofensywy wojsk polskich na Ukrainie, tzw. wyprawy kijowskiej, czyli wojny o wolną Ukrainę. 3 maja Armia Republiki Weimarskiej i oddziały Freikorps wkroczyły do Monachium – koniec Bawarskiej Republiki Rad. 7 maja III. Armia dowodzona przez gen. Edwarda Śmigłego- -Rydza zajęła Kijów. 14 maja Front Zachodni pod dowództwem Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczął bolszewicką ofensywę na Białorusi. 15 maja Wojna grecko-turecka: dwadzieścia tysięcy żołnierzy greckich zajęło Smyrnę (Izmir) z pomocą floty angielskiej i francuskiej. 19 maja Wojna grecko-turecka: Oddziały tureckie pod dowództwem Mustafy Kemala Atatürka lądowały w miejscowości Samsun na wybrzeżu Anatolii nad Morzem Czarnym, rozpoczynając walki, które później zostaną nazwane „Turecką Wojną o Niezależność”. Rocznica tego wydarzenia jest obchodzona przez Greków oraz Cypryjczyków pochodzenia greckiego jako dzień pamięci o „Ludobójstwie na Grekach pontyjskich”. 27 maja Kontrofensywa Armii Czerwonej na Ukrainie. 5 czerwca Ofensywa Armii Konnej Siemona Budionnego na po- 10 łudniu, przerwanie frontu, odwrót z Kijowa. 9 czerwca Armia Czerwona zajęła Ufę. 10 czerwca Armia dowodzona przez gen. Edwarda Śmigłego-Rydza opuściła Kijów i walcząc, wycofywała się w kierunku Żytomierza. 21 czerwca Gustav Bauer został kanclerzem Niemiec. Admirał Ludwig von Reuter wydał rozkaz zatopienia w zatoce Scapa Flow na Orkadach internowanej floty niemieckiej – 9 marynarzy niemieckich zginęło. 23 czerwca Zgromadzenie Narodowe Niemiec ratyfikowało traktat wersalski. 28 czerwca Podpisanie przez Niemcy i państwa zwycięskiej koalicji traktatu wersalskiego, ustanawiającego nowy porządek polityczny po I wojnie światowej. 1 lipca Sejm wobec zagrożenia bolszewickiego powołał Radę Obrony Państwa. W jej skład weszli: Naczelnik Państwa (jako przewodniczący), marszałek Sejmu, 10 posłów wybranych przez Sejm, premier, 3 ministrów wybranych przez rząd oraz 3 przedstawicieli armii wybranych przez Naczelnego Wodza. 4 lipca Generalna kontrofensywa Armii Czerwonej na Białorusi. Polacy nie utrzymują linii Niemna. W wyniku przerwania polskich linii obronnych nad Autą i Berezyną nastąpił odwrót wojsk polskich na całym froncie. 5 lipca Rada Obrony Państwa wystosowała apel do obradującej w Spa konferencji Rady Najwyższej Ententy o udzielenie Polsce pomocy. 9 lipca Wojska polskie opuściły Płoskirów. 10 lipca W Spa podpisany został układ pomiędzy państwami Ententy a Polską, która zobowiązała się do podjęcia rokowań i podpisania rozejmu z Rosją Bolszewicką. Państwa Ententy obiecują wsparcie dyplomatyczne, jeśli Polska przystanie na linię Curzona biegnącą wzdłuż Bugu (z Lwowem po stronie rosyjskiej) jako granicę wschodnią. Armia Czerwona zajęła Bobrujsk. 11 lipca Armia Czerwona zajęła Mińsk. 12 lipca Rząd litewski podpisał z Rosją Bolszewicką traktat, który przewidywał przekazanie stronie litewskiej zajętego przez Armię Czerwoną Wilna. W zamian Litwa zgodziła się na przemarsz wojsk bolszewickich przez jej terytorium. 14 lipca Armia Czerwona zajęła Wilno. 15 lipca Sejm Ustawodawczy przyjął ustawę o reformie rolnej. 19 lipca Armia Czerwona zajęła Grodno. 20 lipca Głównodowodzący Armii Czerwonej Siergiej Kamieniew wydał dowództwom Frontu Zachodniego i Południowo-Zachodniego rozkaz wykonania decydującego uderzenia na Warszawę. 23 lipca Nowy rozkaz głównodowodzącego Armii Czerwonej Siergieja Kamieniewa: Front Zachodni uderzać ma na Warszawę, natomiast Front Południowo-Zachodni ma atakować Lwów. 24 lipca Powstał Rząd Obrony Narodowej pod przewodnictwem Wincentego Witosa. Warszawę zaczynają opuszczać przedstawicielstwa zagraniczne, pozostaje nunkalendarium 11 cjusz apostolski Achille Ratti (przyszły Pius XI). 25 lipca 1 Armia Konna Siemiona Budionnego przerwała front polski pod Brodami i wyszła na przedpola Lwowa. Do Warszawy przyjechała francusko-brytyjska misja wojskowo-polityczna. W jej składzie znaleźli się m.in. gen. Maxime Weygand oraz ambasador brytyjski w Berlinie lord Edgar Vincent d`Abernon. 27 lipca Armia Czerwona zajęła Ossowiec. 28 lipca Armia Czerwona zajęła Białystok. 29 lipca Armia Czerwona zajęła Łomżę. 30 lipca W Białymstoku utworzony został Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom), zalążek rządu przyszłej polskiej republiki rad. W jego skład weszli: Julian Marchlewski (przewodniczący), Edward Próchniak, Feliks Dzierżyński, Feliks Kon i Józef Unszlicht. Na działalność organizacyjną otrzymuje z kasy Czeki (bolszewickiej bezpieki) milion rubli. 31 lipca Parlament niemiecki uchwalił konstytucję republikańską – w Niemczech powstała Republika Weimarska. 1 sierpnia Armia Czerwona zdobyła Brześć nad Bugiem. 4 sierpnia Wojska rumuńskie i czechosłowackie wraz oddziałami posłusznymi admirałowi Miklósowi Horthyemu zajęły Budapeszt. 7 sierpnia Początek przegrupowania wojsk polskich (7-12 VIII). 11 sierpnia Wojska bolszewickie docierają w pobliże Wisły. Niemcy: przyjęto konstytucję Republiki Weimarskiej. Weszła w życie 14 sierpnia. 12 sierpnia Armia Czerwona rozpoczęła ofensywę na przedmoście Warszawy. Od północy wojska bolszewickie nacierają na Płock, Toruń i Włocławek. 13-18 sierpnia Bitwa warszawska. Budionny wbrew rozkazom szturmuje w tym czasie Lwów. 13 sierpnia Walki o Radzymin, Ossów, Nieporęt, Okuniew. 14 sierpnia Rozpoczęcie działań zaczepnych znad Wkry 5. Armii gen. Władysława Sikorskiego. Początek rokowań pokojowych w Mińsku. 15 sierpnia Kontruderzenie oddziałów gen. Lucjana Żeligowskiego odbiło z rąk bolszewickich Radzymin. 16 sierpnia Początek polskiej kontrofensywy znad Wieprza. 17 sierpnia Bitwa na polach Zadwórza, „polskie Termopile”: w całodziennej walce z kawalerią Budionnego zginęli niemal wszyscy (318 z 330) żołnierze ochotniczego oddziału kpt. Bolesława Zajączkowskiego. 18 sierpnia Bolszewicka flota z Kronsztadu została zniszczona przez brytyjskie lotnictwo i okręty torpedowe. 19 sierpnia Bitwa pod Lwowem. Wojska polskie odzyskały Brześć. 20 sierpnia Początek odwrotu Armii Czerwonej na Froncie Południowo-Zachodnim. 22-24 sierpnia Wojska polskie odzyskały Łomżę i Białystok. 25 sierpnia Wojska litewskie zajęły Wilno, po wycofaniu się z niekalendarium 12 go Armii Czerwonej. 31 sierpnia Wielka bitwa kawaleryjska pod Komarowem między Armią Konną Budionnego a oddziałami płk. Juliusza Rómmla; w bitwie pod Komarowem polska kawaleria odniosła zwycięstwo nad bolszewicką 1 Armią Konną. 1 września Wojska polskie odzyskały Suwałki. 1-3 września Walki polsko-litewskie w rejonie Suwałk, Sejn i Augustowa. 2 września Przeniesienie polsko-bolszewickich rozmów pokojowych z Mińska do Rygi. 10 września W Saint-Germain-en-Laye podpisano traktat pokojowy między państwami Ententy a Austrią. 11 września Wojska amerykańskie dokonały inwazji na Honduras. 12 września Gabriele D’Annunzio na czele oddziałów ochotniczych dokonał zajęcia Fiume (obecnie Rijeka), co spowodowało wycofanie sprzymierzonych oddziałów francusko-brytyjsko-amerykańskich i proklamowanie Regencji Carnaro. 16 września Polskie oddziały wkroczyły do Łucka i Równego. 20 września Początek zwycięskiej dla Wojska Polskiego bitwy nad Niemnem (20-28 IX). 21 września Początek konferencji pokojowej w Rydze. 27 września Ostatnie brytyjskie oddziały opuszczają Archangielsk w Rosji. 9 października „Zbuntowana” dywizja gen. Lucjana Żeligowskiego (grupa „Bieniakonie”) zajęła Wilno. W Mikaszewiczach rozpoczęły się polsko-bolszewickie rokowania. 12 października Podpisanie zawieszenia broni z bolszewikami. 15 października Wojska polskie zajęły Mińsk. 18 października Zawieszenie broni: na całym froncie polsko-sowieckim wstrzymano działania wojenne. 17 listopada Armia Czerwona zdobyła Kursk. 1921 18 marca W Rydze został podpisany traktat pokojowy pomiędzy Polską a bolszewickimi republikami Rosji i Ukrainy. Granica między Polską a Rosją biegnie od Dźwiny przez Białoruś, bagna Polesia, do Zbrucza i Dniestru. Polska musi internować wciąż walczących przeciw bolszewikom żołnierzy ukraińskich. 1922 Przyłączenie Górnego Śląska i Wileńszczyzny do Macierzy. Zakończenie procesu odzyskiwania przez Polskę niepodległości po I wojnie światowej. Autor : prof. dr hab. Wiesław Jan Wysocki kalendarium 13 Bój o wszystko w obronie polski i europy „Bolszewicy przejęli władzę z jasnym celem rozpoczęcia zbrojnego konfliktu na wielką skalę, najpierw w Rosji, potem w Europie i na całym świecie.” – pisał Richard Piepes. W sierpniu 1920 r. odradzająca się Polska zdołała zatrzymać pochód komunistycznej rewolucji na zachód i ocaliła Europę przed bolszewikami. Cud Wisły, Karol Homalacs, po 1920 Apoteoza Wojska Polskiego, Wojciech Kossak, 1935 Naczelnik Państwa wręcza sztandar pułkownikowi Kamińskiemu ruszającemu ze swym pułkiem na wojnę z bolszewikami, Marian Fuks, 1920 14 Przedmoście warszawskie przedmoście warszawskie Batalię Warszawską brytyjski dyplomata Edgar Vincent D’Abernon nazwał: „osiemnastą decydującą bitwą w dziejach świata”. „Gdyby bitwa pod Warszawą zakończyła się zwycięstwem bolszewików, nastąpiłby punkt zwrotny w dziejach Europy. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż z upadkiem Warszawy Europa stanęłaby otworem dla propagandy komunistycznej i dla sowieckiej inwazji. (…) …bitwa pod Warszawą ocaliła Europę Środkową i część Zachodniej przed o wiele większym niebezpieczeństwem: przed fanatyczną tyranią sowiecką” Bitwa – Śmierć ks. Skorupki, Stanisław Zawadzki, 1930 Ks. Ignacy Skorupka, przed 1920 Żołnierzowi Nieznanemu w Hołdzie, Andrzej Tyblewski, 1925 15 5 Armia gen. Sikorskiego bój nad wkrą „Wojska Czerwonego Sztandaru i wojska drapieżnego orła białego stoją w obliczu śmiertelnego starcia. (…) Poprzez trupa białej Polski prowadzi droga do światowego pożaru. Na bagnetach zaniesiemy szczęście i pokój pracującej ludzkości! Na Zachód!’ – rozkazywał Michaił Tuchaczewski. Narada w sztabie 5 Armii, na pierwszym planie gen. Władysław Sikorski, 1920 Medal „Poległym cześć!”, Mieczysław Lubelski, 1920 16 Uderzenie znad Wieprza uderzenie znad wieprza Rok 1920. Marszałek Piłsudski na placu boju pod Dęblinem nad Wisłą, Wacław Boratyński, po 1920 Jeńcy sowieccy pod Radzyminem, 1920 Oddział jazdy kozackiej, 1920 17 Uderzenie znad Wieprza Zwycięski wódz i jego podkomendni polscy dowódcy Jeńcy sowieccy pod Radzyminem, 1920 Gen. Józef Haller, ur. 13 sierpnia 1873 w Jurczycach, zm. 4 czerwca 1960 w Londynie Płk Jan Kowalewski, ur. 24 października 1892 w Łodzi, zm. 31 października 1965 w Londynie Gen. Tadeusz Jordan Rozwadowski, ur. 20 maja 1866 w Babinie, zm. 18 października 1928 w Warszawie Gen. Władysław Sikorski, ur. 20 maja 1881 w Tuszowie Narodowym, zm. 4 lipca 1943 w Gibraltarze Gen. Franciszek Ksawery Latinik, ur. 17 lipca 1864 w Tarnowie, zm. 29 sierpnia 1949 w Krakowie Gen. Edward Śmigły – „Rydz”, ur. 11 marca 1886 w Brzeżanach, Oddział jazdy kozackiej, 1920 zm. 2 grudnia 1941 w Warszawie 18 Zwycięski wódz i jego podkomendni zwycięzki wódz W ostatniej dekadzie lipca Naczelny Wódz Józef Piłsudski opracował plan rozstrzygnięcia wojny, który był ryzykowną kombinacją operacyjną. Pisał o niej: „…ogólną strategiczną myślą moją… było…: 1/ front północny wygrywa tylko czas; 2/ w kraju energiczne przygotowanie rezerw…; 3/ skończenie z Budionnym i ściągnięcie z południa większych sił do kontrataku, który planowałem z okolic Brześcia”. Ponieważ gen. Sikorskie Brześcia nie utrzymał, Piłsudski opracował korektę swojego planu i uderzenie wyprowadził zza Wieprza. Józef Piłsudski przyjmujący meldunek od gem. Edwarda Śmigłego – Rydza, Zygmunt Rozwadowski, po 1920 Józef Piłsudski, Edward Śmigły-Rydz i gen. Tadeusz Rozwadowski, 1920 19 Zwycięski wódz i jego podkomendni Polskie oddziały polskie oddziały W niewiele ponad półtorarocznym okresie istnienia Odrodzonego Państwa Polskiego, państwa wciąż bez granic, siły zbrojne 16 milionowej społeczności w sierpniu 1920 r. liczyły ponad milion żołnierzy. To był wysiłek bezprecedensowy. Siłą Wojska Polskiego była piechota i kawaleria, ale nie można nie docenić walorów innych formacji, jak artyleria, broń pancerna (czołgi i pociągi pancerne), lotnictwo, bronie tech1920, Józef Piłsudski przyjmuje meldunki na froncie niczne i inne. Gen. Józef Haller pod Radzyminem, sierpień 1920 Obrona Warszawy, sierpień 1920 20 Radiowywiad radiowywiad Dzięki wysiłkom polskiego radiowywiadu zdołano trafnie określić zamiary Michaiła Tuchaczewskiego i skutecznie się im przeciwstawić. Marszałek Piłsudski tak to podsumował: „Była to pierwsza wojna, którą Polska prowadziła od wielu stuleci, w czasie której mieliśmy więcej informacji o nieprzyjacielu, niż on o nas”. 19 listopada 1919 – pierwsza rocznica objęcia radiostacji warszawskiej przez załogę polską Radiostacja przewoźna YBI produkcji brytyjskiej, w Polsce użytkowana pod kryptonimem RKA (Radiostacja Korespondencyjna Armii) o zasięgu do 250 km Płk Jan Kowalewski, organizator Wydziału Szyfrów Obcych w Biurze Szyfrów 21 Obcy z nami obcy z nami Wielokroć Polacy wspierali innych a dewiza „za naszą i waszą wolność” była motywem ich udziału w walce innych narodów. W 1920 r. – w duchu romantycznej polskiej dewizy – to inni byli naszymi sojusznikami w zmaganiach z bolszewikami w 1920 r. Mjr Charles André Joseph Marie de Gaulle (w środku) wśród żołnierzy polskich. Za swój udział w wojnie 1920 odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari Odznaczenie oficerów Wojska Polskiego orderem Virtuti Militari przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Na pierwszym planie płk Cedric Erald Fauntleroy, pilot amerykański ppłk Merian Cooper – pilot 22 7 eskadra myśliwska im. tadeusza kościuszki Pierwsi ochotnicy amerykańscy 7 Eskadry Myśliwskiej: (od lewej) Cedric Fauntleroy, Merian Cooper, Edward Corsi, George Crawford, (dół od lewej) Kenneth Shrewsbury, Carl Clark, Harmon Rorison, Edwin Noble 7 Eskadra Myśliwska po dekoracji przez gen. Stanisława Hallera, 1920 7 Eskadra Myśliwska, Lwów, wrzesień 1920 Wizyta kpt. Edwarda Corsi w jego dawnej 111 Eskadrze Myśliwskiej na lotnisku Okęcie w Warszawie w 1930 Obcy z nami – 7 Eskadra Myśliwska im. Tadeusza Kościuszki 23 Obcy z nami obcy z nami Pawło Feofanowycz Szandruk, ur. 28 lutego 1889 we wsi Borsuki w powiecie krzemienieckim guberni wołyńskiej Imperium Rosyjskiego, zm. 15 lutego 1979 w Trenton. Generał-chorąży Armii URL (1920), pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego (1938). Camillo Perini urodził się w Puli (należącej wówczas do Austro-Węgier), jako obywatel Austro-Węgier narodowości włoskiej. 15 listopada 1918 roku wstąpił do polskiego lotnictwa i został przydzielony do III eskadry lotniczej przemianowanej następnie na 7 eskadrę myśliwską. František Králíček (Franciszek Krajowski) urodził się 30 września 1861 w czeskim Weleszynie. W 1921 objął dowództwo Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu nad Bugiem. Po zakończeniu służby pozostał w Brześciu, gdzie zmarł 22 listopada 1932. Merian Caldwell Cooper (ur. 24 października 1893 w Jacksonville, zm. 21 kwietnia 1973 w San Diego) przyjechał do Polski w lutym 1919 w ramach misji ARA (American Relief Administration), która pod kierunkiem Herberta Hoovera niosła pomoc humanitarną zniszczonej Europie. 24 Armia Ochotnicza armia ochotnicza „Naród pod wpływem klęski obudził się nareszcie. Odezwa Rady Obrony Państwa i Piłsudskiego postawiły wszystkich na nogi i pod broń. Tworzy się armia ochotnicza. Oddaliśmy się wszyscy do rozporządzenia władz wojskowych. … Ulice Warszawy rozbrzmiewają marszem ochotników, głosem trąbek, każdego przechodnia na ulicy obowiązują teraz trzy znaki: białego krzyża, czerwonego krzyża i pożyczki państwowej (…)”. Maria Dąbrowska Ochotnicy (młodzież gimnazjalna) na ulicach Warszawy przed wyruszeniem na front Ochotnicy na Placu Saskim, Warszawa 18 lipca 1920 Kolejka ochotników do Wojska Polskiego przed siedzibą Generalnego Inspektoratu Armii Ochotniczej w Warszawie Gen. Józef Haller na plakacie zachęcającym do wstępowania do oddziałów Armii Ochotniczej, 1920 25 Armia Ochotnicza józef haller Decyzją Rady Obrony Państwa utworzono Armię Ochotniczą. Generalnym Inspektorem tej armii został gen. Józef Haller. 3 lipca 1920 r. Rada wydała odezwę do narodu Obywatele Rzeczypospolitej! Ojczyzna w potrzebie! wzywającą wszystkich zdolnych do noszenia broni, by dobrowolnie zaciągali się w szeregi armii, stwierdzając, że za ojczyznę każdy w Polsce z własnej woli gotów złożyć krew i życie. W akcji mobilizującej społeczeństwo wzięły udział wszystkie, z wyjątkiem komunistów, siły polityczne. Odzew był niezwykły, gdyż w szeregi Armii Ochotniczej wstąpiło 105.714 ochotników – małoletnich i seniorów. W jej szeregach znaleźli się przede wszystkim uczniowie ze swoimi nauczycielami i harcerze. Gen. Józef Haller – dowódca Armii Ochotniczej Młodzi ochotnicy w Biurze Werbunkowym Wojska Polskiego Oddział ochotniczy broniący przedpola Warszawy 26 Kobiety w Wojsku Polskim kobiety w wojsku polskim Kobiety-ochotniczki także brały udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Wiele z nich uczestniczyło w walkach jako żołnierki. Komendantką Ochotniczej Legii Kobiet była Aleksandra Zagórska. Kobiety w 1920 r. znalazły się w niemal wszystkich formacjach wojskowych; wyjątkiem były jednostki pancerne i lotnictwo. Wiele z kobiet życiem przypłaciło służbę Ojczyźnie. Ochotnicza Legia Kobiet w okopach, 1920 Kobiety ze służby pomocniczej rozdają listy żołnierzom pod Warszawą, 1920 Ochotnicza Legia Kobiet z karabinem maszynowym, 1920 27 Ks. mjr Ignacy Skorupka ks. mjr ignacy skorupka „Nie martwcie się. Bóg i Matka Boska Częstochowska, Królowa Korony Polskiej, nie opuści nas i ześle nam człowieka, jak ksiądz Kordecki, jak Joanna d’Arc we Francji. Człowiek ten stanie na czele armii, doda odwagi i nastąpi zwycięstwo. Bliskim jest ten dzień, Nie minie dzień 15 sierpnia, dzień Matki Boskiej Zielnej, a wróg będzie pobity” ks. Ignacy Skorupka Kleryk Ignacy Skorupka w Akademii Duchownej w Piotrogradzie, ok. 1915 Ks. Ignacy Skorupka ze skautami w Klińcu k. Hompa, 1918 Pogrzeb ks. Ignacego Skorupki, 17.08.1920, Warszawa 28 Ostateczna rozgrywka ostateczna rozgrywka Kawaleria polska nad Niemnem, wrzesień 1920 Przeprawa wojsk polskich przez Niemen, wrzesień 1920 Oficerowie Oddziału Wydzielonego ppłk. Gustawa Paszkiewicza po ponownym zajęciu Mińska, 15.10.1920 Wróg został pobity, ale trzeba było do dobić, bo wciąż chciał się odgryźć za poniesioną klęskę pod Warszawą. 29 Rokowania pokojowe i traktat ryski rokowania pokojowe Zawieszenie broni na froncie polsko-bolszewickim weszło w życie 18 października 1920 r. Rokowania pokojowe rozpoczęły się już w sierpniu 1920 r. w Mińsku, 21 września 1920 r. negocjacje zostały przeniesione do Rygi. Polska uzyskała ziemie należące przed trzecim i częściowo II rozbiorem do Rzeczypospolitej. Inne warunki traktatu nie zostały przez Moskwę wypełnione. Ostateczny tekst traktatu polsko-bolszewickiego podpisany został 18 marca 1921 r. w pałacu Czarnogłowców w Rydze. Traktat zakończył wojnę polsko-bolszewicką, ustalał przebieg granic oraz regulował inne sporne kwestie. Podpisanie pokoju z zadowoleniem przyjęło społeczeństwo polskie, wyczerpane działaniami wojennymi i wielkimi ofiarami, jakie przyszło złożyć w obronie swego państwa. Delegacja polska na rokowania o zawieszeniu broni i zawarciu pokoju z Rosją Sowiecką 1920. Od lewej siedzą: Władysław Kiernik, gen. Mieczysław Kuliński, Jan Dąbski, Stanisław Grabski, Leon Wasilewski. Stoją: Michał Wichliński, Witold Kamieniecki, Norbert Barlicki, Adam Mieczkowski, Ludwik Waszkiewicz Gdańsk, wrzesień 1920. Delegacja polska wyruszająca na negocjacje pokojowe z bolszewikami 30 Upamiętnienia upamiętnienia Na szlaku walk z bolszewikami pozostały nekropolie wojenne, kwatery żołnierskie na cmentarzach, pomniki i świątynie wotywne za zwycięstwa w 1920 r. Są niczym krwawa pieczęć kanclerska Rzeczypospolitej świadcząca o obronionej niepodległości. Morituri viventes obligant – Zmarłi zobowiązują nas!. Jesteśmy zobowiązani! Winniśmy bojownikom sprawy polskiej potwierdzenie, iż non omnis moriar. Żyją w pamięci i sercach… Jerzy Kossak, „Cud nad Wisła” Kaplica cmentarna w Ossowie Cmentarz w Radzyminie Cmentarz wojenny i kaplica cmentarna w Radzyminie, do 1939 Cmentarz wojenny w Ossowie 31 Jan Paweł II jan paweł ii „Urodziłem się w roku 1920, w maju, w tym czasie, kiedy bolszewicy szli na Warszawę. I dlatego noszę w sobie od urodzenia wielki dług w stosunku do tych, którzy wówczas podjęli walkę z najeźdźca i zwyciężyli, płacąc za to swoim życiem. (…) Przybywam tu z wielką wdzięcznością, jak gdyby spłacając dług za to, co od nich otrzymałem”. św. Jan Paweł Wielki Spotkania Ojca Świętego Jana Pawła II z ostatnimi żyjącymi weteranami Bitwy Warszawskiej 1920 na cmentarzach wojennych w Radzyminie i Ossowie, czerwiec 1999 32 Tobie Ojczyzno tobie ojczyzno „Ojczyzna jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli i jako taka jest też wielkim obowiązkiem. (…) Polacy mieli odwagę, nawet w stopniu heroicznym, dzięki której potrafili wywiązać się z tego obowiązku, gdy chodziło o obronę ojczyzny jako naczelnego dobra”. św. Jan Paweł Wielki „Kto na ziemie ojczystą, chociażby grzeszną i złą, wroga odwiecznego naprowadził, zdeptał ją, splądrował, spalił, złupił rękoma cudzoziemskiego żołdactwa, ten się wyzuł z ojczyzny. Nie może ona być dla niego już nigdy domem, ni miejscem spoczynku. Na ziemi polskiej nie ma dla tych ludzi już ani tyle miejsca, ile zajmują stopy człowieka, ani tyle, ile zajmie mogiła”. Stefan Żeromski, „Na probostwie w Wyszkowie” Wojciech Kossak – Rewia kawalerii polskiej na krakowskich Błoniach w dniu 6 października 1933 (fragment)